Бессмертный полк: Цыбенов Цыдып Будажапович

1941-1945 онуудай Эсегэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн манай Эхэ ороной гэр бүлэ бүхэниие гал дулөөрөө  хайража, дайраа hэн. Манай хүгшэн абанар, абганар, түрэлхид хархис фашис немецүүдhээ нангин газар уhаяа хамгаалаа hэн. Би өөрынгөө убгэн аба Цыдып Будожапович Цыбенов тухай хөөрэхэеэ hананаб.

1927 оной августын 20-до Буряад-Монголой автономно республикын Яруунын аймагта минии элинсэг аба Цыбен Эрдынеевич Будажапов ба Долгор Ринчиновна Цыдыповагай ехэ эбтэй эетей бүлэдэ Цыдып Будажапович Цыбенов түрэhэн юм. Yбгэн абамни үшөө Цыден-Ешэ Эрдэни хоёр ахатай, Дулма,Цыпилма,Кима гэжэ гурбан дүү басагадтай байhан юм.

Цыдып хүбүүхэн бага наhанhаа ехэ ухаатайхан, аргагүй hoнюуша hэн. 1940 ондо тэрэ Яруунын аймагай Гүндын эхин hур-гуулиие Ганса “5” сэгнэлтээр дүүргээ юм. Энээн тухайнь 1940 оной Майн 25-да  үгтэhэн РСФСР-эй Арадай  hуралсалай Комиссариадай үнэмшэлгэ найма дуаарай Magtaalai Graamota (Похвальная грамота) гэршэлнэ. Энэ Магтаалай грамотные текст дата үзэгүүдээр бэшээтэй юм.

Мүнөө манай Кима абгаймнай ехэ hонин түүхэ хөөрэдэг: “Бүхы наhaaраа Цыдып ахаймни ехэ hoнюуша,ухаансар,гадна ном уншаха аргагүй дуратай ябахан юм. Тиигээд номоо уншахадаа,удэр hүнигүй уншаха:наранай гэрэлдэ,hүниндөө - харшиин лампын гэрэлдэ. Таэд саашаа hураха гэхэдэнь,Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ Дайн эхилжэ,бүхы hанаhан түсэбүүдынь бэелүүлэгдэхэеэ болёо hааб даа.

Эсэгын дайннай түрүүшын үдэрнүүд 
Будажаповтанай  ехэ булэ ууган Цыден-ешэ
хүбүүгээ дайнда үдэшөө hэн.Цыден-Ешэ 
абгаймнай Белорусска фронтын бүридэлдэ
ябажа,амиды мэндэхэн Илалтын hүүлээр галта дайнhaa бусажа, баабай эжыгээ, түрэлхидөө, нютагаархидаа баярлуулhан юм. 
1944 оной ноябрь hарада минии үбгэн абын арбан долоотойхон хүбүүн байхадань, сэрэгтэ татаа hэн. Тэрэ буудагшин түргэн болзорой курсануудые түгэсхөөд, Зүүн фронтын Советскэ гавань гэжэ хото эльгээгдээ юм. 
Удаань 1945 оной  зун минии үбгэн аба авиационно механигуудай курсануудта эльгээгдээ hэн. Тэрэнээ амжалтатайгаар түгэсхөөд, СССР гүрэнэйнгөө хилэ харууhалдаг байгаа. Манай гүрэнэй милитарис Япони хоёрой хоорондохи дайнай дууhатар, үбгэн абамнай далайн эскадрилиин бүридэлдэ штурманаар албаяа гараhан юм. Тэндэ албаяа хэхэдээ, СССР-эй газар руу Япониин нэгэшье самолёдые оруулха ёhогүй hэн. Манай hанамжаар, Цыдып убгэн абамни Эхэ оронойнгоо уhaн далайе дайсанhaa эрэлхэгээр хамгаалдаг байгаа бшуу. 
1941-1945 онуудай  Эсегэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэхэдэнь, частиин командир Цыдып Будажапович убгэн абыемни сэрэгэйнь албанда орхихо гэhэн захиралта үгэhэн байгаа. hүүлдэ, аяар 1952 ондо үбгэн абамнай гэртээ, сэнхир хүхэ нуурнуудтай арюухан Яруунаа нютагаа бусаа hэн. 

Сэрэгэй албанhаа ерэмсээрээ, Цыдып үбгэн абамни Буряадай хүдөө ажахын дээдэ hургуулиин зооветеренарна факультедэ ороо юм. Энээхэн үедөө залуухан, сэбэрхэн, арюухан Маша басагантай танилсаа hэн.  Тиихэдээ тэдэнэй хоорондо инаг дуранай арюухан галхар бадаржа, хуби заяагаа ниилүүлээ юм. Yбгэн абатамни арбан үхибүүдтей үнэр баян айл аймаг боложо, СССР орондоо ажалтай, жаргалтай, буянтай, бурхантай ажаhуугаа. 

Харамтайнь гэхэдэ, би хүгшэн абаяа хараагүйб. Минии энэ дэлхэйдэ мүндэлөөгүйдэ, хүгшэн абамнай үндэр наhа эдлэжэ, алтан дэлхэйтэй хахасаа юм. Теэд би өөрынгөө хүгшэн абаар одоошье! омогорхоноб! Би Цыдып Будажапович Цыбенов хүгшэн абадаа аргагүй дуратайб, юундэб гэхэдэ, Эхэ оронойнгоо арад зондо хүхэ сэнхир тэнгэри, алтан шарахан нара бэлэглэлсэhэн олон тоото совет сэрэгшэдэй нэгэн ха юм. 

Мунөөдэрэй манай амар амгалан байдал - манай дээдэ үеын, үбгэн абымнай эрэлхэг габьяаhа, хүгшэн аба, эжын оролдосоhо, ажалhaa, дүй дүршэлhөө болоно гэжэ hананаб 

Цыбенов Вячеслав 
РБНЛИ, 5 “а”